“RUHIMDА MING YILLIK JIM ISYОN YОTАR…”
-1-
Oldimizdan ulugʼ daryolar bir-bir oqib oʼtdilar… Sokingina, faqat ulargagina xos boʼlgan teranlik, ajib bir viqor, mehribonlik, tubi toʼla marvaridlar, duru gavharlarga toʼlib, goh ayqirib, soʼz osmonida goh yashindek porlab, goh tun zulmatini qoq ikkiga boʼlgan osoyishta shaʼm boʼlib….
Qalb koʼnikmaydi ularning ketmogʼiga…koʼnikishga ham urinmaydi. Chunki, ular koʼzni yumsangiz xotira osmonida quyoshdek, oydek balqib jilmayib turaveradilar. Shunday abadiyat daryolaridan biri Oʼzbekiston xalq shoirasi Halima Xudoyberdievadir.
Oʼsha birinchi talabalik yillarida koʼrganim qoshlari oʼsmadan qulf urgan, sheʼrlarining ilk eʼloni bilan adabiyot, xalq sevib qolgan Halima opa.
Qoʼmsashlardan oʼrtanar bagʼir.
Oʼtganlarning bilgani bilgan.
Men chavandoz qiziman, axir,
Ota, otdan erta ayrilgan…
“Qora sochlarimning toʼlqini, Toʼlgʼongancha oqar quyiga, Muhabbatning sirli yolqinin, Olib kirgan yigit oʼyiga, Balki shudir….” Bunday sheʼrlar bizning jismu jahonimizga bir oʼqigandayoq singib, yod boʼlib ketgan minglab sheʼrlarning zarralaridir.Inson qalbini hayratga solib, haroratga toʼldirib kelgan, “tun boʼyi oyoq uchida yurib chiqqan” ilohiy Soʼzning hayotbaxsh nafaslaridir.Tashna dudoqlarga tomayotgan obi kavsar tomchilaridir. Karaxt vujuddagi karaxt qonni bir epkin bilan daryoga aylantira oladigan shiddat sharsharalaridir.
-2-
Men “Saodat” jurnaliga har ikkala holatda ham Halima opaning chorlovi bilan ishga keldim.1989 yil. Kech kuz. Uyim ishxonaga yaqin boʼlgani uchun oltin barglarning havoda aylanib-aylanib yerga tushishini tomosha qilib, kuz manzaralariga mahliyo boʼlib ishga piyoda borib, piyoda qaytaman.
Har bir sahifasida hayot aks etgan jurnal chop etilishi bilan oʼquvchisiga yetib borib, qoʼlma-qoʼl boʼlib ketadi. Xatlar boʼlimiga kelgan maktublarning birortasi bosh muharrir Halima Xudoyberdieva nazaridan chetda qolmaydi.
Bir kuni Halima opa meni chaqirtirib: Sharifa, oʼylab qoʼygan dolzarb mavzuingiz boʼlsa, tez tayyorlang, jurnalning yangi yil soniga beramiz,- deb qoldilar. Shunda men jumhuriyatimizda onalik va bolalikni muhofaza qilish tuzumidagi jiddiy muammolar dilimni oʼrtab kelayotganini, jurnalga nufuzli insonlarni chaqirib, iloji boʼlsa davra suhbati tashkil qilishimiz zarurligini aytdim. “Yaxshi taklif, -dedi Halima opa. Zudlik bilan tayyorlang. Oʼzimning nazoratimda boʼladi”.Keyinchalik “UMID – ROST TАDBIRLАRDА” deb nom ostida chop etilgan ushbu davra suhbati “”Jumhuriyatimizda onalik va bolalikning qay yoʼsinda muhofaza etilayotganligi…Bolalar oʼrtasidagi oʼlim koʼrsatkichining yurakni uvishtirib yuboradigan darajada yuqoriligi…
Bugungi davra suhbatimizda koʼpdan buyon dilimizni oʼrtayotgan ushbu muammolarga toʼxtashni maqsad etdik.” degan soʼzlar bilan boshlanar edi.
-Mamlakatning bir ufqida boylik, bir ufqida kambagʼallik paydo boʼldi, – deb yozdi suhbatda Oʼzbekiston xalq shoiri Erkin Vohidov.- Jamiyatdagi adolatsizlik birinchi navbatda ayolni holdan toydiradi…Jumhuriyatimizda ayollarning oʼz-oʼziga oʼt qoʼyishi – ijtimoiy adolatsizlikka qarshi koʼtarilgan isyondir.”
- Bir yilda 60 ming nogiron bola tugʼilarkan,- deb yozdi Halima Xudoyberdieva.
-Xalq tabobati oʼzining koʼp asrlik zaminiga ega. Biz ana shu zamindan oyoq uzib ham koʼp narsani yoʼqotdik, – deb yozdi Qahhor Hojimatov.- Ekologik halokat urushdan ham xavfliroq ofat ekanligi isbot talab qilinmaydigan haqiqat, degan soʼz yuradi xalqimiz orasida… - Sariq kasalligi – bu kelajakda majruhlikka nomzod, degan soʼz, – deb yozdi bosh shifokor Umid Omonov
- Odamlar bir tup meva daraxti ekishni unutib qoʼydi, – deb yozdi samarqandlik bogʼbon Gʼani ota Fayzullaev…
Men davra suhbatidan ushbu iqtiboslarni bekorga keltirmadim. Halima Xudoyberdieva katta qalbli shoira boʼlish bilan birgalikda, jarohatidan qon silqib turgan muammolarga bosh muharrir, publitsist sifatida ham jasorat va dadillik bilan qoʼl uradigan, yorita oladigan jurnalist edilar. Shoiraning “Yuragimning ogʼriq nuqtalari” nomli publitsistik maqolalar toʼplami bugungi kun uchun ham qimmatli boʼlib, boshlovchi publitsist qizlarimiz uchun mahorat maktabi sifatida xizmat qiladi.- -3-
- Halima Xudoyberdieva koʼksidagi sheʼr otashi nafaqat oʼzining jonu-jahonini, balki oʼquvchining ham qalbini otashga soluvchi bir vulqondir. Men shoira sheʼrlariga batamom maftun boʼlib, dunyolarga sigʼmay yurganimga “KOʼNGIL DАRIChАSIGА TUShGАN NUR” degan qaydlarimni qogʼozga tushirdim va uni Halima opaning oʼzlariga koʼrsatdim.Bu yozuvlarim ularga juda maʼqul boʼldi va men uni oʼzim ishlab yurgan dargoh “Oʼzbekiston adabiyoti va sanʼati” gazetasiga berdim. Maqola mamnuniyat bilan chop etildi. Quvonchlarim uzoqqa bormadi, bir kuni gazetaning yangi sonini varaqlab oʼtirsam, koʼzim tanqidchi Norboy Xudoyberganovning maqolasiga tushdi va uning bir boʼlimi “YaNА MАDHBOZLIKMI?” deb atalardi. Unda mening ham maqolam ayovsiz tanqid ostiga olinib,tanqidchi shoira haqida kim iliq fikrlarni aytgan boʼlsa, ularning barini maddohlikda ayblagan edi. Maqolani oʼqidimu, yuragimga ogʼriq kirdi. Top-toza tuygʼularim ustidan kimdir kir suv quyib yuborganday, gʼururimni haqoratlaganday his qildim oʼzimni, koʼnglim chil-chil sindi. Birozdan keyin telefon jiringladi. Goʼshakni koʼtarsam Halima opam. “Maqolani oʼqibsiz-a, -dedilar gʼayri tabiiy quvnoqlik bilan, – faqat siz xafa boʼlmang. Undagi soʼzlar aslida meni moʼljalga olib yozilgan.”
Umr daryosi shovullab oqib boraverar ekan. Vaqtning sehrli jilovini na makon, na zamon, na asrlar, na qasrlar tutib qola olmas ekan. Ushbu maqolani yozayapmanu, Halima opam oʼsha shirali, faqat oʼziga xos boʼlgan ifoda bilan sheʼr oʼqiyotgandek tuyulaveradi:
Dunyo aylanadi, aylanar boshim,
Kundan kutganimni etolmadim jam.
Buncha shoshilmasang, porloq quyoshim,
Hademay tun kelib olajaksan dam…
Respublikamizning qaysi goʼshasida boʼlmaylik, odamlar Halima opaga sir-sinoatga duch kelib qolganday qarashardi. Shoira qizchalar opaga taqlid qilib sheʼr oʼqishardi. Shoiraning qoʼlidan dastxat olish muxlislari uchun cheksiz quvonch edi.
Kun boʼyi xalq ichida, davlat ishida boʼlgan shoira uyga qaytishi bilan farzandlarining sevimli onasiga aylanardi. Ulugʼbekka atab qator sheʼrlar yozar, rahmatli Umidjonning keng yelkalarini mehr bilan silar, Mohigul bilan Kamolani kiyikcham, ohularim deb erkalar, kenjatoy Mirzo Gʼolibni tizzasiga oʼtqazib ovqatlantirardi.
Bu dunyoning qir dalasin xosiyati moʼl,
Yerni yalangoyoq bossang yayraydi taning.
Yashamoq bir tansiq taom, unga ursang qoʼl
Borgan sari ochiladir ishtahang saning.
Bogʼlardagi yetilgusi har mevali shox
Rizqdir bizga, rizqqa doim dil ilinjlikdir.
Oʼgʼlonlaring kelar, ana, ochishib quchoq,
Oʼgʼlonlaring meva qadar bir shirinlikdir.
-4-
Halima Xudoyberdieva, Muhammad Yusuf, men Zomiidagi yosh isteʼdodlar seminariga boradigan boʼldik. Yoʼl boʼyi manzaralarni tomosha qilib, dilkash suhbatlar qurib Oʼriklisoyga yetib bordik. Seminar boshlanib ketgan, havo oʼzgarib, maydalab yomgʼir yogʼa boshlagan edi. Zomin togʼlarining koʼksidan otilib yotgan sharsharani shoir Muhammad Yusuf Halima opamga oʼxshatgan va togʼ tepasidagi”Supa”ga koʼtarilganimizda eng baland choʼqqiga shoiraning nomini bergan edi. Respublikada xizmat koʼrsatgan quruvchi Oʼrish Majidov tosh supalarning chekkasida ilinib turgan toshga oyogʼini bemalol qoʼyib 2700 metr pastlikka qaraganida, biz ham Halima opam bilan yuragimiz shuvillab, tiygʼona-tiygʼona pastlikka qaraganimizda inson umri qosh va kiprik orasidanda yaqin ekanligi koʼnglimizdan kechgan edi. Nazarimda oʼshanda Zomin togʼlari soʼz sehridan, uning shiviridan baxtli edi, biz tagida oʼtirib suhbatlashgandarimiz ming yillardan ziyod umr koʼrayotgan archa bu tashrifdan xushhol edi.
Goh sarxushman, goh yuzim sargʼaytib ketaman,
Bir muhlatga kelgandirman, qaytib ketaman.
Olish yo olmaslik Sizning ishingiz,
Men oʼz aytarimni aytib ketaman.
Hozir ham men goʼyo tush koʼrayotgandekman…Halima opaning oramizda yoʼqligi ishonish mumkin boʼlmagan hodisa misol koʼrinadi menga. Davrada charx urib, etaklarini hilpiratib, barmoqlarini qarsillatib oʼyinga tushishlari, qon bosimi juda balandlashib ketganidagi yotgan holatlari, muzlab ketgan qoʼllari. Doimo yonimda olib yuradiganim – menga yozgan maktublari, kitoblari nashr etilganda chiroyli dastxatlar bilan yuborgan kitoblari:
Boshga goho oftob yogʼdi,
Goh qor yogʼdi, siz mening.
Yaxshi-yomon kunlaridan
Yodgor doʼstim, siz mening deb qilgan lutflari.. “Singlim, opam, aziz doʼstim Sharifajonga! Oʼla-oʼlguncha bir-birimizga sadoqatli boʼlgaymiz, degan ishonchda X.Halimadan.
1993 yil.Erta kuz” degan yozuvlari Osoyishta shaʼmning ipak shuʼlalari kabi qalbimni nurlantiradi. Buyuk qush qanotlarining epkini boʼlib yuzlarimni silab oʼtadi. Turk-Turon qoʼngʼiroqlari – ruhiyat qoʼngʼiroqlari kabi jaranglab, uygʼoqlikka chorlaydi.
Bugun mayli, bu dunyoning zori boʼlamiz,
Bugun mayli, goh past, goh yuqori boʼlamiz.
Ertangi kun. Inshoolloh bizniki boʼlur,
Ertaga biz shu xalqning shaʼn, ori boʼlamiz!
