Ma’lumki, tasavvuf ta’limoti o‘zining ko‘p qirraliligi va bepoyon sirlarga egaligi bilan ajralib turadi.Binobarin, Robiya Kamol(Xudoyberdiyeva) o‘zining “Ilm va irfon ” maqolasi orqali murakkab anglamga ega bo‘lgan tasavvufdagi rindlik maslagini Hofiz ijodi orqali tadqiq qilgan. Maqola keng ma’noga va ko‘lamdorlikka ega bo‘lib,muallif inson taxayyulidagi kechinmalarni,
hollarni teran bilgan Hofiz g‘azaliyotidagi ma’no va tushunchalarni,rindlik maslagining muhim nuqtalarini darj etishga harakat qilgan.Zero,Robiya Kamol uqtirganidek, Qurbon Vose’ning Hofiz ijodi haqidagi ushbu qarashlari bugungi kun uchun ham ahamiyatga ega. «Hofiz g‘azaliyotini kengroq o‘rganish uchun rindlik yo‘nalishini yanada chuqurroq o‘rganishni talab etadi. Zero, shoir ushbu maslak orqali o‘z ijodini kengroq yoyib, «rindlik matosidan» o‘z qarashlarini bayon etish uchun hikmat va ma’rifat niqobini tikadi. Irfoniy oshiqona va ijtimoiy falsafiy qarashlarini rindlikning sehrli , xayratona sahnasida kurashga chorlaydi», deb yozadi tojik olimi Qurbon Vose’.
Tadqiqotchi shu kichik maqolada mazmuni teran, katta mavzularni o‘rganar ekan, Hofiz g‘azaliyotining asosiy masnadi-inson kamoloti, o‘zlikni anglash mashaqqatlari yo‘lidagi urinishlar samarasi-Haq taolo rizoligini topishdan iboratligini ta’kidlaydi.
Muallifning kelgusi ilmiy ishlariga muvaffaqiyatlar tilayman.O‘ylaymizki, Robiya mana shu tadqiqotlar doirasini kengaytirib,sharq xalqlari adabiyotshunosligida muhim voqea bo‘ladigan asarlar yaratadi.
GULANDOM TOGʻAYeVA,
filologiya fanlari nomzodi
*
ILM VA IRFON
ISO NAFASLIQ RINDI SHYЕROZ
Fors-tojik mumtoz she’riyatining yirik namoyondasi Xoja Hofiz Sheroziyga Alisher Navoiy «Iso nafasliq rindi Sheroz», deya ta’rif bergan edi. Darxaqiqat, Hofiz Sheroziy g‘azaliyotini tadqiq qilar ekanmiz, unda rind timsoli shoir yashagan zamonning ijtimoiy-siyosiy jarayonini aks ettiradiki, Hofizshunoslar o‘z tadqiqotlarida bu xaqda keng yoritadilar. Jumladan, eron va tojik olimlari doktor Abdulhusayn Zarrinko‘b, Manuchehr Murtazo, Ehson Tabariy, A’loxon Afsahzod, Xoliq Mirzozoda, Qurbon Vose’ shular jumlasidandir. «Hofiz g‘azaliyotini kengroq o‘rganish uchun rindlik yo‘nalishini yanada chuqurroq o‘rganishni talab etadi. Zero, shoir ushbu maslak orqali o‘z ijodini kengroq yoyib, «rindlik matosidan» o‘z qarashlarini bayon etish uchun hikmat va ma’rifat niqobini tikadi. Irfoniy oshiqona va ijtimoiy falsafiy qarashlarini rindlikning sehrli , xayratona sahnasida kurashga chorlaydi», deb yozadi tojik olimi Qurbon Vose’. (Oyini rindi. 119 bet). Hofiz Sheroziy yozadi:
Xamchu Hofiz ba rag‘mi muddaiyon,
She’ri rindona guftanam havas ast.
Bu yerda shoir she’rini rindona, o‘zini rind va yo‘nalishini esa rindlik maktabi bilan bog‘laydi. 120 bet.
Biz o‘tgan bobda ta’kidlaganimizdek, rindlik yo‘nalishiga mansub bo‘lganlar hayotda loqayd, beparvo sifatlari bilan o‘zgalarning ta’na dashnomlariga duchor bo‘lishgan. Bunday xususiyat esa har qanday nojo‘ya hatti harakatlarni bajarishga qo‘l keladi. Zero, xofiz Sheroziy kabi shoirlar ijodida jamiyatdagi illatlarni oshkora aytish uchun rindlardagi salbiy xususiyatlar qo‘l kelar edi-deb yozadi Qurbon Vose’.
Tojik olimi Qurbon Vose’ rindlikni falsafiy, axloqiy- ijtimoiy yo‘nalishda o‘rganadi. Rindlikning yana bir xususiyati shundaki, u xarobot, soqiy, mug‘bacha, boda, mayxona, piri mug‘on obrazlar bilan birgalikda kuylanadi. Mazkur obrazlar orqali rindlikning yangi-yangi xususiyatlari ochilib boradi.
Hofiz Sheroziy yozadi:
Sina malomoli dar dast, ey dareg‘o marhame.
Dil zi tanhoyi ba chon omad, xudoro, hamdame.
Chashmi osoyish ky dorad az sipexri tezrav?
Soqiyo,chome ba man deh, to biyosoyam dame.
Oshiqning ko‘ksi dardu g‘amga to‘la. Chunki u yakka, yolg‘iz. Dardkash istagani bilan anduhdan forig‘ bo‘lishi dargumon. Zero, keyingi baytda ta’kidlanganidek, boshga jafo soluvchi zamona sitamlarini unutish uchun lirik qaxramon soqiy, ya’ni aqlli, donno odam qo‘lidan sharob ichish, ya’ni hamsuhbat bo‘lishni istaydi. Shoir dono, zukko bir odamga murojaat qilib, nochor axvolidan shikoyat qilsa-da, hamma zamonlarda oqil kishilar sarsonu sargardon ekanligini kinoya qiladi:
Zirakero guftam: «In ahvol bin». Xandidu guft:
«Sa’b ro‘ze , bul’ajab kore, pareshon olame».
Keyingi misralarni o‘qiymiz:
Dar tariqi ishqbozy amnu osoyish balost,
Resh bod on dil, ki bo dardi tu xohad marhame.
Ahli komu nozro dar ko‘yi rindy roh nest,
Rahrave boyad chahonso‘ze, na xome, beg‘ame.
Shoir nazdida Ishqk,a tashnalik, ya’ni rindlik yo‘li zavq-shavq bag‘ishlaydi. Jism osudaligi, beg‘amligi esa bu yo‘ldagilarning yo‘lini to‘sguvchi dev kabidir. Zero, мolu dunyoga o‘ch, niyati yomon kimsalarga rindlar ichida joy yo‘q. Chin oshiq-rindning dardu alami otashidan olam larzaga kelsin. Shoir ma’rifatli, hurfikr insonlardan tashkil topgan odil bir jamiyat haqida qayg‘urayotgandek, go‘yo.
Robiya KAMOL (XUDOYBERDIYЕVA)
“Jamiyat va boshqaruv” jurnali.
2001 yil.4 son.
